مجرم کیست؟

مجرم کیست؟

 

زمانی که این پرسش درجامعه وبین مردم مطرح میگردد غالبا با این پاسخ مواجه میشویم که ، مجرم شخصی است که مرتکب جرم شده است و باید به کیفر برسد .

اما وقتی پاسخ این پرسش را از یک حقوقدان جویا میشویم معمولا گفته میشود که مجرم شخصی است که قوانین کیفری را نقض نموده ، جواب یک جامعه شناس نیز آن است که مجرم شخصی میباشدکه مقررات اجتماعی را نادیده گرفته وبر این مبنا نظم اجتماعی را مختل نموده است ، بنا بر اعتقاد یک روانشناس مجرم شخصی است که در مقابل فشارهای روانی محیط پیرامون خود یارای مقاومت نداشته وبه آنها به شکل ارتکاب جرم واکنش نشان دهد .

 

شخصی که رفتارهای جرم انگاری شده بوسیله قانونگذاران در جامعه را نقض کرده وبدین دلیل دارای مسئولیت کیفری تلقی شده و مستحق مجازات میباشد را نمیتوان جدا از جامعه ویا بی تفاوت به هنجارها وتعغیرات آن تلقی نمود، او فردی است که در مقابل شرایط ویا تعغیرات اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی،... در جامعه واکنش نشان میدهد واکنشی که گاه انحراف تلقی شده و گاهی نیز هم انحراف میباشد وهم دارای عنوان مجرمانه در قانون، درست به همین دلیل میباشد که هر رفتاری هرچند دارای عنوان مجرمانه در قانون باشد لکن ممکن است تحت شرایطی مانند اضطرار جرم تلقی نشده ویا با توجه به شرایط حاکم بر مرتکب آن رفتار جرم تلقی شود اما بدنبال ارتکاب آن مسئولیت کیفری برای مرتکب آن رفتار نتوان در نظر گرفت(اکراه)که البته این موارد در قانون ما مورد نظر مقنن قرار گرفته .

 

اگر قضات در اعطای مجازات پس از احراز مسئولیت کیفری فقط عنصر قانونی جرم را مورد نظر داشته و به شرایط و اوضاع احوالی که فرد تحت تاثیر آن ویا در آن مرتکب بزه شده التفاتی نداشته باشند نمیتوان گفت که عدالت بنحو مطلوبی اجرا شده ، چرا که سهم شرایط در بوجود آمدن قصد مجرمانه در اکثر موارد انکار ناپذیر است و گاه مشاهده میشود افرادی که پیش از این از شهروندان مورد احترام ومقید به قانون بوده اند تحت تاثیر شرایطی همچون شرایط بد اقتصادی در معضل ارتکاب بزه گرفتار آمده اند که نمونه بارز آن صدور چک بلامحل میباشد،نکته ای که اخیرا بیش ازپیش مورد نظر مقنن در کشور ما بوده ودر بخش حقوق جزای عمومی متبلور گردیده.

 

پس زمانی که مفهوم مجرد مجرم مورد نظر است ،مجرم به شخصی اطلاق میشود که بایدها یا نبایدهای قوانین کیفری را نادیده گرفته و آنها را نقض نموده ودرست به همین دلیل مستحق مجازات است واگر مجرم شخصی تلقی گردد که تحت شرایط محیطی پایدار یا غیر پایدار به نقض قوانین کیفری پرداخته موضوع متفاوت تر باید دنبال شود و این موضوع بدان معنا میباشد که مجرم بعنوان شخصی که بنحو مستقیم تحت شرایط و اوضاع احوال پیرامونی قرار داشته به شکل نقض آگاهانه یا غیر آگاهانه قوانین کیفری از خود واکنش نشان داده است و این امر موضوعی مهم در تعیین واحراز مسئولیت کیفری وی یا درصد آن میباشد.

 

سیستم عدالت کیفری در جامعه بیش از هر امر دیگری میبایست در رصد کردن شرایطی که مجرم تحت تاثیر آن واکنش مجرمانه نشان داده بکوشد تا برای اعمال کیفر  در جامعه با انبوهی از افرادی که برچسب مجرمانه برجبین آنها خورده شده مواجه نباشیم که البته این امر مستلزم فردی کردن مجازتها به نحو مطلوب میباشد . به مبانی وعلل زیادی در راستای توجیه این امر میتوان استناد نمود منجمله؛

1 _  عدم برچسب مجرمانه خوردن زیاد افراد یک جامعه ، که خود ممکن است زمینه را برای ارتکاب مجدد جرایم مشابه یا غیر مشابه هموار سازد.

 

2 _  از دست دادن فرصتهای شغلی یا تحصیلی در نتیجه سوء سابقه.

 

3 _  منزوی شدن افراد و عدم مشارکت در فعالیتهای فرهنگی،آموزشی ویا حتی خانوادگی.

 

4 _ ایجاد روحیه ضد اجتماعی. 

 

                                                                 

 

(حمید موسی زاده)