مهریه

مهریه چیست؛

مهریه یک شرط مالی در ضمن عقدی غیر مالی(نکاح) میباشد ، شاید به ذهن شما بدین نحو سوال ایجاد شود که شرط مالی چیست؟ یا اینکه مال به چه چیزی اطلاق میگردد؟

بی شک پاسخ به این سوالات مقدمه ایست که بوسیله آن میتوان به فهم درستی از موضوع رسید،تلاش ما نیز در این راستا آن است که با زبانی ساده در این مقال به این سوالات پاسخ گفته به نحوی که جایگاه حقوقی موضوع این سوالات در قوانین موضوعه به روشنی تبیین گردد.

 

مال چیست؛

برای مال محسوب شدن یک شی ملاک های متفاوتی توسط فقها و حقوقدانان مطرح گردیده که در ذیل به برخی از آنها اشاره میکنیم:

 

1 _ مال آنچیزی است که در عرف مالیت داشته باشد؛

این ملاک برای مال محسوب شدن یک شی بدان مفهوم است که عرف حاکم بر یک جامعه یعنی همان آداب ورسوم پذیرفته شده در یک جامعه معین چیزی را مال محسوب کند به نحوی که در مقابل آن چیز افراد مالی بدهند،مالیت داشتن شی در عرف در واقع بدین مفهوم میباشد که یک شی قابل تقویم به وجه رایج در یک جامعه باشد ، وافراد آن جامعه حاضر باشند در مقابل آن مال دیگری بپردازند.

 

2 _ مال آن چیزی میباشد که قابل انتقال به غیر است

3 _ مال آن چیزی است که قابلیت توارث دارد یعنی بعد از وفات شخص به ارث برسد.

 

 

شرط چیست؛

شرط یک وجود فرعی در ضمن یک توافق اصلی یا بزرگتراست، توافقی که در ضمن یک توافق دیگر مطرح میشود ودر واقع تابع آن است ،مثلا حمید ماشینش را به سعید میفروشد و در ضمن توافق بر خرید و فروش، یک توافق ضمنی نیز بعنوان شرط مطرح میشود که مثلا حمید به شرطی ماشین را به سعید میفروشد که سعید خانه حمید را رنگ آمیزی کند ، نکته حائز اهمیت در این راستا آن است که شرط وجود مستقلی از خود ندارد ،ضمن یک عمل حقوقی آغاز میگردد و با منحل شدن یا منتفی شدن آن پایان میپذیرد.مثلا چنانچه در مثال مذبور معامله حمید وسعید به دلیلی بر هم بخورد شرط رنگ آمیزی هم منتفی می باشد.

در قانون مدنی ایران شرط سه شکل دارد: 

الف)شرط صفت : عبارت است از شرطی که مربوط میشود به کیفیت یا کمیت مورد معامله،

در واقع شرط صفت در خصوص کمیت یا کیفیت مالی است که موضوع معامله قرار گرفته مثلا حمید یک تخته فرش میخرد به این شرط که 12 متر باشد (کمیت)یا اینکه فرش کاشان باشد(کیفیت).

 

ب)شرط نتیجه: همانطور که از اسم آن بر می آید بدان مفهوم است که نتیجه یا تحقق امری در خارج  شرط شود ، منظور از خارج ، خارج از اثر عقد میباشد یعنی دارای اثری متمایز از اثر عقد اصلی باشد، شرط نتیجه بصورت یک ایقاع یا عقد در ضمن عقد اصلی مطرح میشود ،ایقاع به عملی گفته میشود که انشاء و ایجاد آثار حقوقی در آن بایک اراده محقق میشود مثل گذشتن طلبکار از دین، و عقد با دو اراده ایجاد میشود مثل اجاره. مثلا حمید ماشین خود را به سعید میفروشد و در ضمن عقد شرط میشود منافع یک ماه ماشین سعید متعلق به حمید باشد

 

پ)شرط فعل: در شرط فعل انجام یا عدم انجام فعلی شر ط میشود که میتواند نسبت به متعاملین باشد ویا نسبت به شخص ثالث یعنی شخصی که نه خود ونه نماینده او در عقد هیچگونه مداخله ای نداشته باشد ،مثلا سعید ماشین متعلق به حمید را میخرد به شرط آنکه فرید خانه حمید را رنگ آمیزی کند .

 

شرو ط در صورتی صحیح تلقی شده و از آثار حقوقی  لازم برخوردار است  که اولا غیر مقدور نباشد یعنی مشرو ط علیه قادر به انجام آن باشد ، در صورتی که مشرو علیه یا شخصی که باید شرط را به عمل آورد قادر به انجام آن نباشد شرط باطل است .

ثانیا شرط باید نفع عقلایی داشته باشد ، پس چنانچه هیچ نفع عقلایی مشوط له از شرط نبرد شرط باطل بوده و صحیح نیست.

ثالثا شرط مشروع باشد ، چنانچه شرطی بر خلاف ضوابط شرع مقدس یا قوانین جاری باشد باطل تلقی میگردد.

لکن باید اذعان نمود که بطلان شرط خللی بر عقد وارد نکرده و به صحت عقد آسیبی وارد نمیکند.

 

اکنون که مفهوم مال مشخص شد و مفهوم شرط نیزتبیین گردید به موضوعی که ابتدا مطرح گردید اشاره کرده ، وتکرار میکنیم که مهریه یک شرط مالی در ضمن عقد نکاح میباشد عقدی که قصد زوج یا زوجه از انعقاد آن جلب منافع مالی و مال به مفهوم اعم نیست بلکه آنچه زن و شوهر را در راستای  ازدواج ترغیب مینماید تشکیل خانواده و استحکام مبانی آن میباشد، چنانچه در عقد نکاح دائم میتوان مهر را ذکر نکرده ویا اختیار تعیین آن را به شخص ثالث یا یکی از زوجین داد تا هنگام عقد یا حتی مدتها بعد از آن مهریه تعیین شود .

 

به صرف انعقاد عقد ازدواج زن مالک مهریه شده و میتواند هرگونه دخل و تصرفی در آن بنماید و این امر بدان مفهوم است که در ضمن انعقاد عقد اصلی (نکاح)و لازم الاتباع شدن آثار آن مثل الزام زوج به پرداخت نفقه زوجه اثر یا بهتر بگوییم تعهد دیگری در کنار مقتضیات دیگر عقد ازدواج که پیش از این پا به عرصه وجود گذاشته و منعقد گشته است همراه با سایر تعهدات جاری میگردد، شوهر ملزم به پرداخت مهریه بوده و صر فنظر از باقی ماندن یا از بین رفتن عقد نکاح ملزم به پرداخت آن میباشد مثل هر طلب دیگری که سایر اشخاص از وی داشته و تادیه آن را مطالبه کرده اند، لکن آنچه به این شرط مالی در عقدی غیر مالی و مبنی بر عشق و محبت زوجین به همدیگر مهم مینمایاند گره خوردن آن با مصالح و منافع خانواده میباشد ودرست به همین دلیل است که در اکثر موارد تا زمانی که زوجین یا یکی از آنها تصمیم بر طلاق یا انحلال عقد نکاح نگرفته مسکوت مانده و مطالبه نمیشود.

 

ریشه و مبنای تعهد مالی که در غالب شرط در ضمن نکاح بر ذمه زوج قرار گرفته یک حق مالی از نوع دینی میباشد که با توافق زوجین بر عهده زوج قرار میگیرد ، از آنجایی که عقد ازدواج وفق مقررات باید بنحو رسمی به ثبت رسیده و شرط ضمن آن نیز(مهریه) در اکثر موارد از این قاعده مستثنا نیست فلذا دین ناشی از مهر  که در اثنای عقد نکاح شرط شده ودر سند ازدواج مورد تصریح قرار میگیرد ، دینی رسمی محسوب شده و از امتیازاتی برخوردار است که مهم ترین آن استیفای مهر از طریق صدور اجراییه و  دوایر اجرا در ادارات ثبت اسناد و املاک میباشد ، بدون نیاز مراجعه به دادگاه و صرف هزینه های بسیار که البته محتاج شناسایی مال از جانب زوجه و معرفی به دوایر اجرای مذبور می باشد واز سویی نسبت به زوج نیز آثاری دارد که مهم ترین آن استیفای یکباره دین از محل اموال زوج بدون قرار دادن اقساط یا عدم توانایی زوج در اقامه دعوی اعسار است واین امر در حالی است که اجراییه به زوج ابلاغ شده و مشارالیه رضایت زوجه رت به طریقی جلب نکرده باشد .

 

ابته چنانچه در عقد مهریه ذکر نشده و تعیین نیز نگردد زوج در صورت طلاق بعد از وقوع نزدیکی مستحق مهر المثل است یعنی مهریه که بسته به سایر اوضاع و احوال زوجه مثل تحصیلات برای نظایر وی تعیین میگردد لکن اگر طلاق قبل از نزدیکی حادث شود زن مستحق مهر المتعه میباشد که برای تعیین آن اوضاع و احوال زوج از لحاظ دارا بودن و میزان آن ملاک برای احتساب مهریه قرار خواهد گرفت.

در عقد موقت اما بر خلاف عقد دائم مهریه رکن اصلی عقد محسوب شده ودر صورت عدم ذکر آن عقد باطل میباشد و نکاحی شکل نمیگیرد. پس باتوجه به مطالب فوق باید اذعان نمود مهریه از لحاظ ماهیتی یک شرط و توافق مالی مابین زوجین میباشد که آثار آن به صورت موازی با آثار ناشی از زوجیت پیش رفته چنانچه ذمه مرد جز با پرداخت آن ویا گذشت و ابراء زن از مهریه مبری نمیگردد، وانگهی میتواند در عقد ذکر نشود که این امر مبین بطلان عقد نکاح دائم نبوده و به صحت آن خللی وارد نمیکند.

 

 

                                                         حمید موسی زاده