جرم عرفی
جرم عرفی؛
برای مشخص شدن موضوع لازم است ابتدا مفهوم عرف مشخص شده و توضیح داده شود.
عرف دارای دو معنای عام و خاص میباشد، عرف در مفهوم عام خود عبارت است از سایر آداب و رسوم الزام آوری که از مقتضیات زندگی اجتماعی بوده و از وقایع اجتماعی استخراج میشود، در واقع نحوه برخورد افراد یک جامعه در یک مکان معین وثابت در طول تاریخ با وقایع اجتماعی قوه بوجود آورنده عرف است که بر مبنای تجربه پذیری جامعه مقبول در آن جامعه قرار گرفته ودر راستای حفظ منافع و مصالح سایر افراد عضو در آن جامعه شکل الزام آوری بر خود میگیرد.
عرف در معنای خاص خود اما وجاهت عمومی نداشته و شامل رسومی میگردد که مردم یک جامعه در مقابل برخورد با یک رویداد خاص از خود بروز داده ودر نهایت این برخورد ثابت به شکل یک قاعده در جامعه پذیرفته میشود، آنچه در این میان از اهمیت زیادی بخوردار است این مهم است که عرف به شکل ناگهانی و یکدفعه در میان افراد جامعه شکل نگرفته و به تدریج حاصل میشود . که البته به تدریج ودر آنات زمان شکل گرفتن عرف در جامعه موجب میگردد که این قواعد در نسلهای مختلف پذیرفته شده فلذا تخطی از آن حتی در صورتی که به دلیل تعغیر مقتضیات زمانی و مکانی ضروری باشد سخت ودر اکثر موارد غیر ممکن میباشد چرا که با باورهای اعصار مختلف گره خورده و نادیده گرفتن آن به معنای زیر پا گذاردن باورها و رسوم پیشینیان است .
ارکان عرف؛
رکن مادی: برای اینکه یک عادت ویا برخورد خاص در مقابل یک واقعه خارجی به شکل عرف در آید ،لازم است این رفتار به نحوی که گفته شد مدت طولانی بین افراد یک جامعه تکرار شده و به شکل مرسوم در آید که البته تکرار آن در مواقع یکسان توسط افراد یک جامعه در طول زمان الزام آوری آن را تضمین مینماید(م 426 از ق.م)،
رکن معنوی: هر گونه عادتی در جامعه شکل عرف به خود نمیگیرد ،در واقع عادتی را میتوان عرف تلقی کرد که قدرت الزام آور داشته یعنی سایر افراد یک جامعه خود را بدان پایبند دانسته و عادت مذبور را الزام آور بپندارند ، بر همین اساس لازمه عرف بودن یک عادت آن است که سایر افراد جامعهاز لحاظ روانی آن رعایت آن را اجباری دانسته و اجازه تخطی از آن را برای خود قایل نشوند.
چرا که بسیاری از عادات به شکل رسوم در بین مردم تکرار میشود اما افراد خود را از لحاظ روانی پایبند به آن ندانسته به نحوی که بصورت ارادی با آن برخورد میکنند، مانند مراسم سوگواری محلی.(کاتوزیان،1375،ص177_179)
میتوان گفت شاخصه اصلی در عرف قلمدادشدن یک عادت الزام آوری آن است ، اما اینکه همه افرایک جامعه بنحو یکسان در مقابل آن سر فرود آورده و از لحاظ روانی پیش از وقوع یک واقعهمعین، عرفی خاص را در مواجهه با آن واقعه بنحوی الزام آوار زیر سر داشته باشند ریشه در مقبولیتی دارد که در طول زمانهای دور ودر آنات زمان برمبنای بازدهی یک رفتار خاص در مقابل یک واقعه معین بوجود آمده.
جرم عرفی؛
باعنایت به مطالب فوق باید گفت که عرف نیز مانند قانون از الزام آوری برخوردار بوده تاجایی که یکی از نظامهای حقوقی پذیرفته شده درجهان نظام حقوق عرفی ویا در اصطلاح (کامن لا)، نام گرفته است.
با این تفاوت که الزام آوری قانون یکدفعه وطی فرایند قانونگذاری توسط قوه مقننه بادرنظر گرفتن ضروریات و مبانی جرم انگاری بوجود می آید لکن قوه الزام آور عرف در آنات زمان و به تدریج پس از پذیرفته شدن توسط نسلهای مختلف حتی بوجود می آید که البته شاید بتوان گفت موفقیت آن از لحاظ موثر واقع شدن ضمانت اجرای آن نهفته در همین امر است بنحوی که از انعطاف خوبی نسبت به زمان و مکان برخوردار است،و این همان امری است که در ضمانت اجراهای کیفری در برخی از موارد بدلیل عدم بروز رسانی قوانین کیفری و عدم تناسب کیفر با مقتضیات زمانی و مکانی موجود نیست.
اگر جرم را نقض قواعد اجتماعی پذیرفته شده توسط جامعه بدانیم که خود جامعه بنحو مستقیم بدان الزام آوری بخشیده ، جرم عرفی عبارت است از هر رفتاری که این قواعد را نقض کرده و نادیده بگیرد، مثلا دختری که اقدام به بر هم زدن نامزدی خود میکند از دید جامعه پایبند به زندگی زناشویی نبوده وضمانت اجرایی که نقض این عرف خاص بدنبال دارد میتواند حتی تا پایان عمر به مجرد ماندن دختر بینجامد ویا عدم رعایت مراسم خواستگاری میتواند در پیوند سببی دو خانواده تاثیر منفی گذارده و زوج یا زوجه را از حمایت اقارب نسبی خویش محرم سازد ، حمایتهایی که گاهی عاطفی بوده و گاهی مادی است صرفنظر از توابع بعدی آن که حتی ممکن است به متارکه و فروپاشی نظام خانواده منجر گردد.
ضمانت اجرایی به ظاهرناچیز ولی بغایت موثر واین درست آن گنجینه ایست که از دستاوردهای زندگی اجتماعی در طول زمان ودر یک جامعه است ،امری که باید حفظ شده و زندگی جمعی در حرکتی پویا به سمت جامعه ای آرمانی آن را بروز تکرار کند، نکته قابل تامل در خصوص این نظریه آن است که عرف از منابع قانون محسوب نمیشود لکن خود قانون است که اعمال افراد یک جامعه را باتکیه بر دستاوردهای خود کیفر میدهد.
والعاقبه للمتقین
حمید موسی زاده
